Verslag Summer University in Boedapest: Voorbij de woorden

ma 20 nov 2023

Honderdvijftig supervisoren en coaches uit achttien verschillende Europese landen gingen op reis in de (vaak nonverbale) uitwisseling van hun kennis en kunde tijdens de Summer University in Boedapest.

Aan de hand van de metafoor: het maken van een reis, neem ik je graag mee naar de Summer University in Boedapest. Eerst zal ik uitleggen hoe de organisatie van een dergelijke bijeenkomst gaat.
Vervolgens licht ik een van de keynotes speeches eruit (Op weg gaan) en beschrijf ik twee workshops (Twee pleisterplaatsen).
Tot slot wordt bij het onderdeel Arriveren teruggeblikt en gereflecteerd op de hele Summer University.

ANSE 
Supervisoren en coaches zijn verenigd in hun Nederlandse beroeps verenigingen (LVSC, NOBCO etc).
De Europese ‘paraplu’ voor vierentwintig nationale verenigingen is ANSE. Dat staat voor: Association National Organisations for Supervision and Coaching. NOBCO is niet bij ANSE aangesloten, maar valt onder EMCC (European Mentoring and Coaching Concil, opgericht in 2002).

Vierentwintig nationale organisaties zijn nu lid van ANSE. De organisatie werd opgericht in 1997 door de nationale supervisie verenigingen van Duitsland (DGSv), Oostenrijk (ÖVS), Zwitserland (BSO), Hongarije (MSZT) en Nederland (LVSC). Inmiddels vertegenwoordigt ANSE ruim 10.000 gekwalificeerde supervisoren en coaches uit vierentwintig verschillende Europese landen. Ruim tachtig trainingsinstituten zijn er inmiddels door heel Europa. Doel is uitwisseling, wederzijdse scholing, het stimuleren van een culturele en professionele dialoog, het faciliteren van internationale intervisiegroepen en vooral contact tussen collega’s bevorderen.

Een van de verrassende opbrengsten van een Summer University is het ontstaan (vaak spontaan) van internationale intervisiegroepen.

ANSE biedt supervisoren en coaches een ‘kader’ hoe intervisie te organiseren: met minimaal drie verschillende landen, gedurende minimaal twee jaar, twee keer per jaar intervisie, steeds in een ander land. Dat land is dan gastland. Zo wordt ook de cultuur, het mogelijke verschil in referentiekader van supervisoren en coaches meegenomen in de ervaringen.

Na twee jaar kan de groep afsluiten of doorgaan, soms in een andere samenstelling. ANSE zorgt voor een officieel certificaat. In Nederland erkent de LVSC deze internationale intervisie met PE punten die bij herregistratie meetellen.

Summer University
ANSE organiseerde dit jaar, zoals elke twee jaar, een vijfdaagse Summer University. Dit gebeurt altijd in samenwerking met een nationale vereniging voor supervisie en coaching. Dit jaar was dit de MSZT, de Hongaarse vereniging in samenwerking met de Karóly Gaspar Universiteit in Boedapest. En dus zagen honderdvijftig supervisoren en coaches elkaar van 14-18 augustus in Boedapest. Er waren vierentwintig workshops, vijf keynote speakers en tal van zgn ‘homegroups’: collega’s uit diverse landen worden ‘gemixt’ en reflecteren samen aan het eind van de dag over wat zij hebben gehoord of beleefd. Zo kan ook de ‘eenling’ zich aansluiten bij collega’s.

De vijf dagen in Boedapest kunnen ook als een professionele reis worden gezien: een trip langs de vele culturen en referentiekaders van ons beroep.

Op weg gaan
Het thema van dit jaar was: With words and beyond – Values and identity in an incomprehensible world.
Een breed thema dat werd geïntroduceerd in de aankondiging met de constatering dat we in een tijdperk leven van permanente verandering.

Omdat ik dat zelf ook zo beleef werd ik nieuwsgierig naar het programma. Dat beloofde veel ‘non-verbale’ activiteiten in de vorm van workshops, gegeven door een mooi ‘palet’ van diverse collega’s uit vele ANSE lid-landen. De aantrekkingskracht van meer werken met de zintuigen en ervaren in ons beroep maakte dat ik mij opgaf.

Ik bespreek kort twee keynotes.
Op weg gaan opende met een keynote van Sijtze de Roos. Het thema van zijn keynote speech: Is life an odyssey? Or a place to dwell? Hij schreef er in het TvC al eerder over (De Roos 2023). De reis die de Roos besprak werd zelf onderwerp. Want, de eeuwenoude vraag doemt meteen op: gaat het in ons leven om de reis of om de bestemming? We zijn allemaal bezig met iemand te worden en te zijn. Maar weten we waartoe we hier zijn? En hoe vinden we onze weg? Aan de hand van de gedichten Ithaka en Wachten op de Barbaren zette de Roos ons in zijn keynote aan het werk: zo lazen we de gedichten met elkaar nadat de sonore, geschoolde, stem van Sean Connery ze had voorgedragen. Deze oefening zette meteen de toon voor de komende dagen: bij keynotes en workshops was het vooral een kwestie van doen. Niet slechts luisteren naar woorden maar vooral actief participeren.

Bij een andere keynote ging het vooral om actief luisteren naar muziek en zang door Catherine de Jaroueh: Music for pain of the world. De Jaroueh is een zesentwintigjarige docent aan de universiteit van Barcelona. Zij deed een master in political ecology, degrowth en environmentor justice en componeert zelf liederen die gaan over de onderdrukking van vrouwen in Afrikaanse landen. Haar composities zijn verbonden aan sociaal en maatschappelijke milieu conflicten. Volgens haar zijn wij allen collectieve getuigen van leed aan de aarde en aan mensen. Tijdens haar presentatie bracht ze drie liederen ten gehore die de toeschouwers om zeer uiteenlopende redenen raakten. De Jaroueh nam ons mee naar de continenten Afrika en Zuid-Amerika en de problemen die er daar voor zorgen dat mensen niet tot ontwikkeling of emancipatie komen. Bij de feedback ontstond een discussie die meer politiek geladen was: De Jaroueh werd gevraagd waarom de problematiek van zo ver haar bezighield. Dit terwijl er in de zaal ook Oekraïense collega’s zaten die hun eigen leed meebrachten uit een land dat door oorlog op dit moment verwoest wordt. Zo werd de focus bij deze keynote ook de focus op de realiteit van de dag.

De discussie ging in de pauze onder de deelnemers door: de ogen sluiten voor actuele ongelijkwaardige en politieke situaties kan niet. Het is altijd aanwezig. Bijvoorbeeld in de aanwezigheid van de Oekraïense collega’s die zestien (!) uur bij de grens van Hongarije hadden moeten wachten om het land binnen te komen. Verder waren alle keynotes steeds het begin van een boeiende trektocht waarbij hard werken en plezier elkaar steeds afwisselden.

Twee pleisterplaatsen
Pleisterplaats: een plaats waar mensen onderweg halthouden
Woorden zijn in ons vak onontbeerlijk en niet te vermijden. Onze begeleidingsactiviteiten beginnen met praten: we maken mondeling kennis, verwachtingen worden uitgesproken. Ook de inbreng, de vraag, het probleem of het succes van onze supervisanten en coachees wordt over het algemeen mondeling verwoord. Maar in Boedapest ging een heel andere wereld open: reflecteren aan de hand van muziek, van gemaakte klei-objecten, door middel van dans, psychodrama, sculptures. Natuurlijk worden sommige methoden in de opsomming hierboven ook hier in Nederland gebruikt. En toch is er op de Summer University een enorme meerwaarde gegeven in het toepassen van dergelijke creatieve methoden. Dat zit hem in de cultuur en het andere referentiekader die onherroepelijk meekomen met degene die presenteert. Ook de workshopdeelnemers zijn divers. Dat maakt de ervaring anders, rijker. Twee willekeurige voorbeelden wil ik hier graag beschrijven.

Een collega uit Zagreb verwerkt haar kennis over psychodramatechnieken in een workshop met supervisoren en coaches. En passant vertelt zij over haar werk: meestal werkt ze met groepen kinderen met psychodrama. Maar zij heeft ervaren dat ze de methode ook in kan zetten bij supervisie. Vooraleerst leidt ze ons in ons hoofd een theater: een geleide fantasie waarbij we in ons vak verschillende fases doorlopen: toen we net als begeleider begonnen, na onze eerste jaren van ervaring en waar we nu staan. Allemaal op het podium met het doek van de schouwburg open. Die fantasieën maken we voor onszelf, in ons hoofd, geleid door een mooie stem. Terwijl ik dit doe gaat door me heen: iedere deelnemer maakt deze fantasie vanuit zijn eigen opleiding, cultuur en ervaringen. Die verschillen natuurlijk van land tot land. Ik vraag me af: hoe komt dit straks samen? We zijn zo verschillend…. Deze gedachte leidt me af en maakt me nerveus. De workshopleider haalt na de geleide fantasie deze onrust weg want het centrale thema is: energie! De vraag: wat zag ik in onze geleide fantasie aan ‘energie’? Dan de opdracht: breng dit in een gezamenlijk beeld tot uitdrukking.

Eenmaal in groepjes aan het werk blijft er niks over van mijn eerdere onrustige gedachten.. Integendeel: ik ben verrast door wat mijn collega uit Hongarije voor beeld heeft bij energie: het beste te omschrijven als ‘omfloerst’. En een collega uit Letland zet een heel andere associatie neer: uitbundig en met opgeheven hoofd. Tenslotte doet mijn collega uit Zweden nog een heel andere duit in de zak: haar beeld ziet er gereserveerd uit. Zelf kies ik voor een ‘open’ houding.
En als ik dan denk uit welke cultuur wij allemaal komen en hoe dit zich ‘vertaalt’ (beyond words!) in een beeld, valt het kwartje. Hoe we ons uitdrukken, hoe we beelden beschrijven zegt niet alleen iets over ons als persoon, als professional maar geeft vooral ook een kijkje in waar we vandaan komen. En dat is op z’n minst verrassend en maakt nieuwsgierig. zien.

Een coöperatie: Zwitserland en Noorwegen
Stellen we ons voor: een balzaal met gouden krullen langs alle wanden, een beschilderd plafond en een schitterende dansvloer. Hét décor voor een dame (in dit geval Zwitsers) met een cello en een heer (uit Noorwegen) achter een piano en zo’n twintig collega’s die in een kring afwachten wat er gaat gebeuren. Een schitterende stuk muziek, vanuit de Joodse muziektraditie, wordt gespeeld nadat een casus is ingebracht door een van de deelnemers. De opdracht: luister naar de muziek terwijl je reflecteert op wat we tijdens een casus net bespraken. Wat komt er in je op? Wat voel je? Wat denk je? Op zich een oefening die voor velen niet onbekend zal zijn. Maar…ook hier is er weer die meerwaarde: achtenveertig oren luisteren verschillend. Vanuit de context van hun diversiteit. Het levert verrassingen op in de uitwisselingen later. Het opent nieuwe gesprekken, andere perspectieven. Het is de start van begrip voor elkaar. Van collegiale uitwisseling en soms van vriendschappen voor het leven.

Arriveren
Arriveren: aankomen, aanlanden, bereiken
Na twintig jaar en veel avonturen kwam Odysseus aan in Ithaka, zijn thuisland. Was hij verrijkt door wat hij had doorstaan? Wat was het doel van mijn Boedapestreis? PE punten verzamelen (aanrader: in een keer klaar)? Wat was voor mij de meeropbrengst? Waarnemen en ervaren waren voor mij in Boedapest de rode lijn in alle activiteiten. Door me te laten verrassen in workshops bleek ons vak meer kleur, vorm en expressie te krijgen. Bij waarnemen gaan we ervan uit dat we intrinsiek aanwezig zijn en de dingen op ons laten inwerken. Het is een proces van bewust worden van signalen uit de omgeving met onze zintuigen (horen, zien, voelen, proeven en ruiken). De waarneming, de perceptie, is altijd subjectief. Ons onbewuste brein filtert de prikkels, vergelijkt ze, beoordeelt ze, zet ze af tegen andere ervaringen. 

Ervaringen kunnen pas echt betekenis krijgen als ze zowel uitgaan van persoonlijk geraakt zijn als in woorden gevat worden waardoor communicatie mogelijk is (Siegers, 2002).

De dagen in Boedapest hebben mij persoonlijk geraakt. Het geraakt worden door een nonverbale interventie deelde ik pas in tweede instantie in woorden met een collega. Door dit delen van de ervaring ontstond een ander soort communicatie: die over de zintuigen. Dat was een ontdekking: hebben wij elkaar verstaan ook als woorden ontbreken? En vaak bleek het antwoord: ja. Dat besef lijkt de grootste meerwaarde van deze reis: me laten verrassen door wat mijn zintuigen oppikken en dit delen in woorden om zo te communiceren over wat echt wezenlijk hetzelfde én anders was in onze gemeenschappelijk waarnemen.  De dagen in Boedapest kregen zo de kleur van een eigen Odyssee.

De volgende Summer University is van 18-22 augustus 2025 in München.

Gerian Dijkhuizen is (leer-)supervisor/docent supervisiekunde LVSC. Zij werkte vele jaren in de jeugdpsychiatrie als drama- en groepstherapeut en supervisor en heeft een eigen supervisiepraktijk in Amersfoort. Gerian is lid van de redactie van ANSE Journal en heeft vele publicaties over supervisie op haar naam staan. geriandijkhuizen@gmail.com

Referenties
- Catharine de Jaroueh, (2023), Music fort he pain in the world, Keynote speech Summer University, ANSE, Boedapest.
- Roos, S. de, (2023) Ithaka, in: Tijdschrift voor Coaching, nr 2 juni 2023.
- Roos, S. de, (2023), Is life an odyssey? Or a place to dwell?(2023) Keynote speech Summer University, ANSE, Boedapest.
- Siegers, F. (2002) Handboek Supervisiekunde, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten.

Alle keynotes worden tevens in het komende ANSE Journal van december 2023 opgenomen. Voor informatie: www.anse.eu