Transitie als persoonlijk groeiproces in de levensloop

ma 20 jun 2022

Levensgebeurtenissen maken we allemaal mee. Ze gaan samen met het ouder worden en met het leven zelf. Het zijn geijkte punten in ons leven, waar we naar uitkijken of voor vrezen, die ons laten wankelen of laten stralen, welke we soms kunnen plannen, maar ook vaak ons overkomen. Hoewel – of juist doordat – levensgebeurtenissen een onzekere fase in het leven met zich meebrengen, zijn het bij uitstek de momenten waarvan we kunnen leren en groeien. In het Tijdschrift voor Begeleidingskunde geven onderzoekers van de sectie Levenslooppsychologie van de Open Universiteit hun visie op transitie als persoonlijk groeiproces in de levensloop.

Geanticipeerde en niet-geanticipeerde transities
Het leven kent periodes van stabiliteit en periodes van verandering. Deze periodes van verandering, ook wel transities genoemd, kunnen natuurlijk verlopen of zich onverwachts voordoen. De natuurlijke levensloop wordt onder andere gekenmerkt door onze ontwikkeling van baby naar kind, het doorlopen van de pubertijd, het volwassen leven en ouder worden. Binnen deze verschillende levensfases kunnen geanticipeerde transities plaatsvinden, zoals het afronden van een studie, het vinden van een levenspartner, het krijgen van kinderen, of het afsluiten van het werkende leven.

Maar het leven kent ook niet-geanticipeerde transities. Deze meer individuele levensgebeurtenissen komen onverwachts. Denk aan een ongeval, ziekte, een echtscheiding, of een onverwachte promotie. Ook het uitblijven van een levensgebeurtenis, zoals ongewenste kinderloosheid, kan tot een transitieperiode leiden.

Mogelijkheid tot groei?
Wat maakt nu of we van een levensgebeurtenis leren, of we de veranderingen die dit met zich meebrengt kunnen ombuigen naar het positieve en of we tijdens de transitieperiode persoonlijk groeien? Verschillende factoren spelen hierbij een rol, zoals de hevigheid van de gebeurtenis, de mate van sociale steun uit de omgeving en de timing van de gebeurtenis.

Gebeurtenissen die heel heftig zijn, staan leren en groei in de weg. Dit is bijvoorbeeld het geval als een gebeurtenis sterk afwijkt van wat een persoon al eerder in het leven heeft meegemaakt. Aan de andere kant is het leren ook beperkt wanneer een levensgebeurtenis erg lijkt op eerdere ervaringen. Voor iemand die vaak van baan wisselt, zal een nieuwe baan vermoedelijk niet veel teweegbrengen. Niet-geanticipeerde transities veroorzaken vaak veel stress, maar tegelijk is er vaak veel sociale steun, waardoor er weer meer ruimte ontstaat om te leren en ontwikkelen.

Geanticipeerde transities die plaatsvinden op een 'logisch' moment tijdens de levensloop, zoals kinderen krijgen rond je dertigste of het werkende leven afsluiten rond de pensioengerechtigde leeftijd, kunnen ook op sociale steun rekenen. Maar deze steun is minder wanneer de timing minder 'logisch' is. Er zijn dan bijvoorbeeld ook minder leeftijdsgenoten die 'in hetzelfde schuitje zitten'.

Veerkracht
Om te kunnen groeien tijdens een transitieperiode is ook veerkracht van belang. Het transitieproces is niet rechtlijnig. Groei op het ene vlak gaat vaak in eerste instantie gepaard met achteruitgang op een ander vlak. Pas na een tijdje ontstaat er een nieuw evenwicht. Kunnen omgaan met deze onzekere periode, helpt om meer betekenis te kunnen geven aan het leven en sterkt het vertrouwen om toekomstige transities goed te kunnen doorstaan.

Sommige mensen zijn van nature veerkrachtiger dan anderen, maar dat neemt niet weg dat veerkracht kan worden aangeleerd of versterkt. Dit is waar een coach of andere psychologische begeleider een belangrijke rol kan spelen. Hulpmiddelen hierbij zijn onder andere de levenslijnoefening, waarbij mensen zich bewust worden van de eigen veerkracht tijdens de levensloop, apps waarmee de dagelijkse dynamiek in kaart kan worden gebracht, of acceptance and commitment therapy waarin vastlopende gedachtepatronen worden omgebogen naar ruimte voor reflectie en eigen regie. (bron: Open Universiteit, Professioneel Begeleiden)