In onzekere situaties worden onze keuzes rommelig (Promotie)

di 19 apr 2022

We nemen voortdurend beslissingen in ons leven. Van het kiezen van een toegangspoortje op het station tot een plek om te wonen. Onze verwachtingen over de uitkomst sturen deze keuzes. Maar wat als we onzeker raken over een situatie of worden verrast door een uitkomst en onze verwachtingen niet meer kloppen? Thomas Meindertsma onderzocht hoe de hersenen omgaan met onzekerheid en verrassing bij het nemen van beslissingen. “In onzekere situaties worden we rommeliger in onze keuzes”, concludeert hij. “Maar dit zorgt ook voor verkenning en dat helpt met aanpassen aan een nieuwe omgeving.”

“We hebben constant verwachtingen over hoe de wereld in elkaar zit en over de mogelijke uitkomst van onze beslissingen”, stelt onderzoeker cognitieve neurowetenschappen Thomas Meindertsma. “Deze verwachtingen baseren we op eerdere ervaringen en kennis over de wereld, zoals natuurwetten en regelmaat. Stel er valt iets groots uit het raam, dat gaat altijd recht naar beneden, dus besluit je een stap opzij te zetten.”

Volgens Meindertsma bouwen we zo verwachtingen op die onze keuzes sturen. Onzekerheid en verrassing zijn nauw verbonden aan die verwachtingen. “Als we sterke verwachtingen hebben over de uitkomst van een beslissing zullen we weinig onzekerheid ervaren. Maar als we onzeker worden over een situatie of verrast zijn door een uitkomst, gaan we twijfelen aan onze verwachtingen. Die kloppen dan niet meer.” Hij onderzocht hoe de hersenen informatie verwerken bij onzekerheid en verrassing en hoe dat beslissingen beïnvloedt.

Het meest opvallende resultaat van zijn onderzoek noemt Meindertsma het effect dat hij kon blootleggen van onzekere verwachtingen op het nemen van beslissingen. “Als mensen even onzeker zijn of verrast over een uitkomst kan dit direct de volgende keuze beïnvloeden. Het verandert de staat van het brein en verwachtingen en beslissingen worden aangepast.” Dit sluit volgens hem aan bij recente ontwikkelingen in neurowetenschappelijk onderzoek die laten zien dat de opwindingsstaat van onze hersenen niet alleen langzaam varieert, zoals in het dag/nacht ritme, maar ook veel sneller. “Het beïnvloedt daarmee onze cognitieve vaardigheden op een termijn van enkele seconden.”

Beslissingen worden rommelig, maar niet per se slecht
Hij ontdekte dat mensen in deze onzekere situaties ‘rommeliger’ worden in hun keuzes. Er wordt nog wel van alles opgeslagen in de hersenen, maar in het keuzeproces komt steeds meer ruis. “Mensen gaan hun keuze meer ongericht maken. We gebruiken onze voorspellingen die we op eerdere ervaringen en keuzes baseren dus slecht bij het maken van nieuwe keuzes.” Mensen kiezen daardoor misschien niet voor de beste optie, toch noemt Meindertsma deze rommelige keuzes ook positief.

“Op het moment dat je onzeker wordt, is dit een signaal dat je verwachtingen misschien niet meer kloppen en je daar niet te veel op moet bouwen. Je moet dan op zoek gaan naar een alternatieve strategie en om je heen gaan kijken wat je nog meer kan doen. Zo zorgt die rommeligheid ook voor verkenning van andere opties die misschien ook wel goed zijn om te volgen.” Volgens Meindertsma kan dit helpen bij het aanpassen aan een nieuwe situatie. “De verhoogde opwindingsstaat van je hersenen zorgt ervoor dat je zomaar wat gaat kiezen. Die willekeurige keuzes zorgen ervoor dat we onze omgeving verkennen en nieuwe verwachtingen kunnen opbouwen die daarbij aansluiten. En die kan je vervolgens weer gaan gebruiken.”

Het is dus goed te weten dat de willekeurige beslissingen die je in onzekere situaties soms neemt, nuttig kunnen zijn. “Die willekeurige beslissingen hebben ook een functie en kunnen iets opleveren wat er anders niet was geweest. Je moet ze dus een beetje koesteren.” (bron: UvA)

Referentie
How Surprise and Uncertainty Alter Brain State and Decisions. Promotie Thomas Meindertsma, 7 april 2022, Universiteit van Amsterdam,