Heeft mindfulness zin als we onze manier van werken niet veranderen?

ma 23 mrt 2020

Zaken als mindfulness, yoga en meditatie vormen een populair ‘medicijn’ als het gaat om het proberen de druk terug te dringen van onze overwerkte levensstijl. Aan de andere kant voelt het soms alsof je tegen de bierkaai vecht. Hebben zulke cursussen, workshops en lessen eigenlijk wel zin, of vormen ze de zoveelste quick fix?

Arbeids- en organisatiepsycholoog Inge Wolsink specialiseerde zich in de wetenschap achter stress en geeft workshops aan organisaties en particulieren. Daarbij zet ze haar ervaring en kennis als gepromoveerd wetenschapper in, maar ook haar achtergrond als yogadocent. Al heeft de wetenschap allang ontdekt dat meditatie ervoor zorgt dat de amygdala – het deel van ons brein waar stress als het ware wordt geactiveerd – iets minder overgevoelig wordt. Daarnaast dragen ademhalingsoefeningen bij aan de ontspanning en anti-stress-respons van ons autonome zenuwstelsel, legt ze uit.

Toch is ze geen voorstander van mindfulness of yoga als ‘quick fix’, vertelt ze. Daarmee aan de slag gaan ‘omdat je dan leert beter met stressoren om te gaan’, werkt wel op individueel niveau, maar dat is maar een kant van de medaille. “Met een cursus mindfulness verandert er niet per definitie iets aan de misschien wel veel te competitieve, prestatiegerichte bedrijfscultuur waardoor je in eerste instantie al tegen het randje van een burn-out aan zit.”

De manier waarop er binnen organisaties wordt gewerkt, vormt een groot onderdeel van de burn-outproblematiek, stelt de psycholoog. “Als het hogere management niet meedoet aan de cursus en niet gelooft dat de waarden en de gewoonten van het bedrijf moeten veranderen, heeft het eigenlijk geen zin. Er moet een omslag in de cultuur komen om te zorgen voor grote effecten.”

Aanpassen bedrijfscultuur
Want goede gewoonten aanhouden in een omgeving die ze niet ondersteunt, is extreem ingewikkeld. De Amerikaanse psycholoog Solomon Asch deed een interessante serie experimenten die de fundamenten hebben gelegd voor een grote stroom onderzoek die uitwijst dat mensen zich in groepen aanpassen aan de meerderheid. Inge Wolsink: “Mensen voegen zich naar sociale normen, of ze het er nu mee eens zijn of niet. De bedrijfscultuur bepaalt dus hoe mensen zich – vaak ook onbewust – gedragen.”

“De norm bepaalt hoe er gewerkt wordt. Is de norm dat je achter je bureau luncht, dan doen mensen dat. Is het dat je vijf dagen per week werkt, dan doen mensen dat. Kijk maar naar al die jonge vaders die geen onbetaald verlof opnemen terwijl ze daar officieel wel recht op hebben. Mensen kijken om zich heen wat anderen doen. Is de norm: we werken in een grote ruimte vol met afleiding en geluid en we hebben onze e-mail permanent openstaan, dan accepteren mensen dat.”

“Ik kan een heel mooi verhaal houden over hoeveel beter het is om elk uur even te bewegen, om samen met je collega's te lunchen en even te wandelen, en om een paar uur per dag ‘focustijd’ te hebben waarin je helemaal niet wordt gestoord. Noch door e-mail, noch door collega’s. Maar als dat niet in het hele bedrijf wordt ingevoerd, is de kans dat mensen dat in hun eentje volhouden nihil.”

Daarbij zijn de effecten van eenzijdige interventies vaak klein, zo blijkt uit een meta-analyse. “In plaats daarvan wil je een breed scala aan oplossingen inzetten”, vervolgt de psycholoog. Ze haalt een andere studie aan, waaruit naar voren komt dat vooral bredere, gecombineerde interventies de gezondheid van werknemers verbeteren. In de praktijk houdt dat in dat er naast die cursus mindfulness of de lessen yoga ook gekeken moet worden of mensen wel het gevoel hebben dat ze fouten mogen maken, dat werknemers niet te veel verschillende verantwoordelijkheden hebben, en dat de werkdruk beperkt blijft – en targets realistisch.

Breinstructuur
Inge Wolsink: “Je kunt wel degelijk leren om beter met stress om te gaan. Er bestaat wetenschappelijk bewijs dat meditatie en yoga helpen tegen stress, angst en depressie, en dat breinstructuren erdoor veranderen. Maar als je vervolgens weer vrolijk verder werkt in diezelfde stressvolle omgeving, dan zit je binnen de kortste keren weer met ongezonde gewoontepatronen.”

Mindfulness is inmiddels zo’n bekend maar ook uitgewaaierd begrip geworden, dat we niet goed meer weten wat het precies betekent. Was het niet iets met ‘in het moment leven’? Dat is ook een probleem, vindt Wolsink. We weten er eigenlijk te weinig van om goed de diepte in te kunnen gaan, en pas dan heeft het echt zin. “Mindfulness zoals wij dat in het westen kennen, is gebaseerd op de oosterse traditie van het boeddhisme. Dat behelst veel meer dan alleen aandacht hebben voor het nu en bewuster leren ademhalen.”

Nu hoef je niet direct het boeddhisme als religie te adopteren, zelf is de psycholoog ook atheïstisch, maar het zou volgens haar geen kwaad kunnen als we eens wat verder gaan dan enkel in de ochtend die meditatie-app afdraaien omdat we dan rustiger aan de dag beginnen. “Binnen het boeddhisme speelt saamhorigheid en een bepaalde mate van zingeving een grote rol. Ook is er compassie voor alles wat leeft. Dat is heel anders dan het kapitalisme waarmee we nu worden omringd. Dat is ook een soort religie, een collectieve afspraak die we met zijn allen hebben gemaakt: waarde staat gelijk aan het vergroten van kapitaal. Zaken die dat bevorderen, zoals efficiëntie, productie, prestatie, doelen en geld, zijn belangrijk.”

Vorig jaar verscheen er op Vox.com een artikel waarin de Amerikaanse professor David Forbes waarschuwt dat mindfulness te individualistisch en hebzuchtig wordt aangepakt en te ver afdwaalt van waar het van oudsher om ging. “Mindfulness is een industrie op zichzelf geworden, waar veel bedrijven volop geld mee verdienen”, schrijft Forbes. Waar boeddhisten proberen van de wereld een betere plek te maken, proberen veel mindfulness-beoefenaars vooral zichzelf goed te voelen, legt hij uit. Terwijl die op het ego gerichte denkwijze juist iets is wat je los zou moeten laten volgens de oosterse filosofie.

Beschouw mindfulness als een uitnodiging om verder te denken, besluit Inge Wolsink. Hoe wil je werken? Waarmee wil je je tijd in dit leven doorbrengen? Waar ga je mee akkoord en waarmee niet? De antwoorden daarop kunnen je op weg helpen naar een bestaan dat pas echt minder stressvol is. (bron: Intermediair)