Briefwisseling: Leiderschap nog aan toe

Nieuwe rubriek!

ma 26 sep 2022 - Koen Marichal

Al 11 jaar schrijven Koen Marichal en Jesse Segers brieven naar elkaar. Soms in gesproken vorm, soms in geschreven vorm. Het onderwerp is steeds leiderschap in al zijn facetten en uitwerkingen. Van het abstracte naar het concrete en terug. Soms met sterke emoties en soms koel en pragmatisch. En steeds opnieuw zijn ze het eens met elkaar dat ze het niet helemaal eens geraken met elkaar. Omdat ze op verschillende manieren tegenpolen zijn. Maar ook omdat het antwoord op vragen over wat leiderschap is, welk leiderschap nodig is en hoe dat leiderschap ontwikkelt nooit definitief verworven zijn.

                 
Koen Marichal                                     Jesse Segers

• Koen Marichal is psycholoog, doceert en onderzoekt leiderschap aan Antwerp Management School.  Hij legt zich toe op de ondersteuning van schoolleiderschap in transitie en is gastdocent bij Sioo en Tias.  
• Jesse Segers is rector van Sioo, een interuniversitair centrum voor leiderschap, verander-, organisatie- en advieskunde in Nederland en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Exeter (VK). Hij helpt leiders en hun organisaties in hun ontwikkeling.

 

Leiderschapslessen uit Zuid-Afrika: zelfliefde, een focus op geven en een moreel kompas | Koen Marichal

Blogpost 27 Sep 2022

Sabona Jesse,

Hoe stel je het? Hoe was de zomer 2022 voor jou? Zoals ik je ken, wellicht intens, uitdagend, complex, overweldigend. Het is waar ik je voor bewonder, dat vermogen om uitdagingen in jouw leven toe te laten, met open vizier aan te gaan en zo te groeien. Mijn zomer was er een van ‘flow’. Twee maanden verblijf in Zuid-Afrika in het teken van: ‘What’s next for me in werk en leven?’. Ik ging er op bezoek en verbleef bij dierbare en bijzondere mensen, nam deel aan workshops, ging van gated communities naar townships en terug. Van stedelijke chaos naar wildparken, elk op hun manier vertrouwd en onveilig. En, zoals je me kent, immer gedreven om leiderschap te verkennen en ontdekken in en rond mij. Dat blijft toch het fantastische aan ons vakgebied. Dat het geen vakgebied is.Dat het meer een idee is, waarvan de waarde net zoals bij liefde, goedheid, schoonheid, waarheid zit in het nastreven ervan, de toewijding eraan.

        

“Leiderschap is meer een idee dan een vakgebied,
waarvan de waarde net zoals bij liefde, goedheid, schoonheid, waarheid
zit in het nastreven ervan, de toewijding eraan.”

 

Ik maak van deze eerste leiderschapsbrief aan jou dankbaar gebruik om met jou te delen wat de reis in mij versterkt heeft dat ik ook relevant vind voor mijn leiderschapswerk hier. Drie dingen: zelfliefde, een focus op geven en een moreel kompas. Eerst de zelfliefde. ‘Een meisje vroeg aan Desmond Tutu wat je moet doen om de Nobelprijs te winnen,’ vertelde Piet Meiring me op het terras van een koffiebar van Pretoria. Hij heeft met Tutu samengewerkt in de Truth & Reconciliation Commission, die bijzondere maatschappelijke interventie om voor eenheid te zorgen in een land verscheurd door apartheid en daarvoor kolonisering, slavernij, volkerenmoord en burgeroorlog. Het is een pittige context om te leiden: 11 officiële talen, drie hoofdsteden, 9 bevolkingsgroepen, meer dan 600 geregistreerde politieke partijen en tientallen religieuze strekkingen.

‘Drie dingen’, antwoordde Tutu. ‘Ten eerste moet je een korte naam hebben. Ten tweede een dikke neus. En ten derde moet je mooie benen hebben.’ Mooi toch? Die combinatie van zelfrelativering, maar ook een vleugje ijdelheid en zelfliefde. Jezelf graag zien inclusief al je gebreken en eigenaardigheden. Mandela bleek dat ook te hebben: ‘I can’t help it if the ladies take note of me. I am not going to protest.’ Een interessante anekdote: hij bleek heel bewust bezig te zijn met zijn imago en de juiste outfit voor de juiste gelegenheid, inclusief lange discussies over de gepaste kleur van een stropdas. Zichzelf graag zien, intentioneel omgaan met de indruk die je maakt, én door en door bescheiden en dienstbaar zijn: ze sluiten elkaar niet uit. Integendeel.

“Jezelf graag zien, intentioneel omgaan met de indruk die je maakt, én door en door bescheiden en dienstbaar zijn: het sluit elkaar niet uit. Integendeel.”

Als welgekomen en graag geziene exoot in Zuid-Afrika werd ik gaandeweg blijer en trotser op mijn Belg-zijn. Leiderschap heeft iets te maken met trots, gevoel van eigenwaarde, ambassadeur zijn van je gemeenschap. We weten dat wel en we schrijven er over en nu heb ik een stap gezet in de beleving ervan. Ik streamde Stromae in de bar om mensen aan het dansen te brengen, deelde het enthousiasme over Debruyne en co. met Uber-chauffeurs. Hoe bijzonder is het niet dat zwarte Zuid-Afrikanen voor de Rode Duivels supporteren in het komende wereldkampioenschap? Ik promootte onze kunst, bier en pralines, sprak met trots over onze mentaliteit als ‘les petits belges’: terughoudend, meesters in passief verzet, maar ook doeners en dromers, surrealisten en improvisatoren, fixers en verbinders.

Ten tweede leven en werken vanuit ‘geven’. Ook dat is een van onze 19 inzichten over leiderschap. Diana maakt fantastisch kralenwerk en verkoopt die aan een kraampje. Tegenover de Slave Lodge in Cape Town. Ik kon haar thuis bezoeken. Ze liet me kettingen, armbanden, schalen kiezen. Toen ik wilde betalen zei ze ‘you give what you want to give’. Ik drong vriendelijk aan op een richtprijs, vond het niet helemaal ‘eerlijk’, maar ik voelde ook hoe ik haar waardigheid aantastte door aan te dringen. Er zit waardigheid in geven zonder met krijgen bezig te zijn. Ik heb geschenken, traktaties, rondleidingen, tijd en aandacht gekregen van heel veel mensen tijdens mijn verblijf. Vrijblijvend. Het confronteerde mij met de vraag ‘hoe kan ik terug geven?’. En met de vaststelling dat ik vooral vanuit een transactioneel model handel en leef: geven en nemen moet in evenwicht zijn.

 

 

 

 

 

Als ik een verjaardagscadeau van 30 euro krijg, zal ik ongeveer voor hetzelfde bedrag een tegencadeau kopen. Ik wil niet in schuld staan of schulden creëren. Het werkt anders in Zuid-Afrika. Geven en dankbaarheid is trouwens ook een antidotum tegen gevoelens van ongeluk. Daar kunnen we wel wat van gebruiken. ‘The global rise of unhappiness’ blijft zich doorzetten, aldus de recentste Gallup-meting. En als ik in het recente dossier over ‘purpose management’ lees in MIT Sloan Review, dan zal dat nog wel even doorgaan. Purpose managen? Met KPI’s enzo. Echt?

.

“Wat Mandela, Tutu en Ghandi kenmerkte,
is een scherp moreel kompas,
gesmeed in het vuur van onrecht.”

Ten derde een moreel kompas. Mandela en Tutu waren uitzonderlijke leiders, maar ook gedragen door talloze mede-leiders naast hen en voor hen. Zo was Gandhi een bron van inspiratie voor het ANC en is Gandhi op zijn beurt geïnspireerd door Zuid-Afrika. Hij verbleef er 21 jaar en vervelde er van een mislukkende ‘dandy’ advocaat tot ‘mahatma’, een groot, wijs en gerespecteerd leider. Wat hen allen kenmerkte is een scherp moreel kompas, gesmeed in het vuur van onrecht. Datzelfde kompas vond ik ook terug tijdens mijn verblijf in Soweto, een van de eerste en bekendste townships van Zuid-Afrika. Ik logeerde er via de organisatie Phaphama in het huisje van Nomvuyo Williams met haar kinderen en kleinkinderen. Ze heeft de strijd tegen apartheid meegemaakt. Haar zus was actief in het gewapend verzet. En tot vandaag is ze politiek actief. Ze was “trots als een gieter” op de inauguratie van een nieuwe burgerbeweging ‘Soweto Parliament’.

 

“Ik vind het vaak heel ingewikkeld wat goed of fout is
– ik zie je glimlachen nu.”

Haar activisme confronteerde mij met mijn eigen terughoudendheid. Ik vind het vaak heel ingewikkeld wat goed of fout is – ik zie je glimlachen nu. Ik toon interesse, ik luister, ik begrijp en vind telkens tegenwerpingen bij stellingnames. In dat luisteren en begrijpen zit waarde en die is bij mij ook bekrachtigd in Soweto. Ze hebben mij de Afrikaanse naam ‘Thulani’ gegeven, hij die stil is, luistert en het hart heelt. Maar er zit ook een gevaar in: vrijblijvendheid en afzijdigheid. Het was al een thema voor mij, hoe leiders vanuit wijsheid en ervaring ook duidelijk mogen en moeten zijn, hoe ze de puntjes op de ‘i’ te zetten hebben op vlak van waarden, normen, spelregels. Het ‘hoe’ van die rol hangt van de context af, maar moreel leiderschap vertrekt sowieso vanuit integriteit: show, don’t tell. Toon als leider wat je belangrijk vindt, waar je waarde aan hecht.

“Moreel leiderschap vertrekt sowieso vanuit integriteit: show, don’t tell. Toon als leider wat je belangrijk vindt, waar je waarde aan hecht.”

Om af te ronden. ‘What’s next for me?’ was het onderliggende idee van mijn reis. Misschien ben je daar nieuwsgierig naar. ‘Meer van hetzelfde’ is mijn antwoord. Mensen vragen me ook met enig mededogen ‘het moet toch niet gemakkelijk zijn, zo terug te keren’. Jawel hoor. Mijn tijd in Zuid-Afrika was goed en mijn leven hier is goed. En ik zal het met een nog wat hogere dosis zelfliefde, ‘geven’ en missiegedrevenheid invullen. Elk moment biedt daar de kans toe. Zoiets.

Hartelijk,
Koen