Boekrecensie: Vertellen, Voelen, Veranderen met de ZelfKonfrontatieMethode

ma 28 okt 2024 - Sijtze de Roos

Door zichzelf en elkaar verhalen te vertellen, halen mensen verhaal op de werkelijkheid. Op die manier winnen wij gaandeweg aan zelfinzicht en realiteitsbesef. We leren onszelf beter kennen, en mede daardoor onze greep op de realiteit te versterken. Dat ons besef daarvan niettemin altijd beperkt en voorlopig zal zijn, leren we zo gaandeweg begrijpen. Je kunt ook zeggen: we zijn dan beter tegen het leven opgewassen.

Dat is althans de bedoeling. Maar met verhalen draaien mensen zichzelf net zo gemakkelijk een rad voor ogen. Of ze vinden de juiste woorden niet. Of ze lopen vast in hun verhaal. Of ze verwoorden hun leven niet anders dan in de somberste klanken. Dan kan het bevrijdend zijn om je woorden te delen met een luisteraar die je kan helpen om je levensverhaal op gang te helpen, of vlot te trekken als je het grondthema van je leven uit het oog bent verloren. Dat is de essentie van de narratieve benadering in coaching en counseling.

Samenvatting
Met deze benadering als achter- en ondergrond schreef Harmina Visser onder de titel Vertellen, voelen, veranderen een boek over haar toepassing van de ZelfKonfrontatieMethode (ZKM). Aan de hand van vijftien - onherkenbaar geanonimiseerde - levensverhalen laat zij zien hoe gestructureerd zelfonderzoek mensen kan helpen om sombere zelfbeelden, remmende overtuigingen of negatief gefixeerde gedrags- en denkpatronen te doorbreken. In haar rol van coach fungeert ze als spiegel voorhaar cliënten. Ze nodigt hen uit de dialoog met hun ‘meervoudige zelf’ aan te gaan. Ze gaat, zoals zij het beeldend uitdrukt, met hen op reis en gidst hen zorgvuldig door de fasen van de ZKM. Zo vertellen, ontwarren en herschrijven zij hun levensverhaal.

Vertellen, voelen, veranderen is in eerste instantie een methodiekboek. Als opleider van coaches en supervisoren heb ik het altijd belangrijk gevonden dat studenten één bepaalde methodiek - in mijn geval de supervisiemethode - goed in de vingers krijgen, om daarna des te beter vrij te kunnen variëren, verbreden en verdiepen. Daar is studiemateriaal voor nodig, dat zowel theoretisch als praktisch gedegen en duidelijk is. En dat hangt weer af van de methodologische stevigheid van de gepresenteerde aanpak. Helaas ontbreekt het daar te vaak aan. Ik zie te veel simpele schema’s en denkmodellen om me heen, die dan in de praktijk ook nog te kort door de bocht worden toegepast. Helemaal ongemakkelijk vind ik het als er tussen het schema en de werkelijkheid geen verschil wordt gemaakt.

Daar is met de ZKM geen kans op. In de eerste plaats omdat deze methode - ontwikkeld door ontwikkelingspsycholoog en emeritus hoogleraar Hermans - theoretisch stevig gefundeerd is en bovendien klinisch haar waarde heeft bewezen. En in de tweede plaats omdat Visser deze methode nauwkeurig beschrijft en laat zien hoe zij als klankbord en gesprekspartner cliënten steunt en stimuleert bij hun zelfonderzoek, onderweg naar verheldering van hun levensthema. En, zoals ondertitel van het boek zegt: van inzicht naar actie.

De kern van het boek bestaat uit vier delen, die elk weer in onderscheiden hoofdstukken zijn onderverdeeld. Deel I is gewijd aan het vertrekpunt van dit boek: hoe mensen onder maatschappelijke druk hun kwetsbare ‘Zelf’ kwijt dreigen te raken en hoe ze met behulp van de ZKM toch orde kunnen scheppen in de chaos van hun leven. Met behulp van een eerste levensverhaal maakt Visser duidelijk hoe de ZKM daar op aan helpt sturen.

In Deel II komen de volgende veertien reisverhalen aan bod, elk voorzien vankorte commentaren waarin Visser toelicht hoe ze de ZKM toepast, of in ZKM-termen uitlegt wat er in die specifieke casus aan de hand is.

De theoretische en methodische grondslagen van de ZKM worden vervolgens in Deel III besproken. Visser besteedt royaal aandacht aan het principe van het meervoudige zelf en het belang van taal als het medium voor zelfonderzoek. Ze vraagt zeer terecht ook aandacht voor de toepassingsgebieden. De ZKM is een veeleisende methode en daarmee niet voor iedereen geschikt.

Commentaar
Ik waardeer dit boek als een even heldere en zorgvuldige uitleg van de ZKM en de achtergronden daarvan, en als een gedegen demonstratie van hoe deze methodiek kan werken voor mensen met zeer verschillende levensverhalen. Zoals met het betere boek doorgaans het geval is roept ook Vertellen, voelen, veranderen

spannende vragen op. Bijvoorbeeld over het medium taal en de functie daarvan in de ZKM. Met taal schep je in zekere zin jezelf, en tegelijkertijd confronteren onze woorden ons met de onmogelijkheid onszelf ten diepste te begrijpen. Pogingen daartoe - zoals met de ZKM - zijn niet nutteloos, want ze helpen ons betekenis te construeren. Maar ze zijn ook vergeefs, net zoals het onmogelijk blijkt om je eigen verschijning neutraal te beoordelen terwijl je langs spiegelende winkelruiten loopt. Je ziet jezelf nooit zoals je bent, hooguit ontwaar je een glimps van wat je zou willen zijn. En wat je zou willen zijn zit al in je hoofd.

Sijtze de Roos is ex-president van de ANSE, interim chief editor van ANSE Journal en redactielid van het Tijdschrift voor Coaching.

Referenties

• Visser, H. (2024). Vertellen, voelen, veranderen. 15 levensverhalen: Van inzicht naar actie met de ZelfKonfrontatieMethode. Soest: Boekscout.
• Visser, H. (2013). De mens als auteur en acteur van zijn verhaal. Tijdschrift voor Coaching, 9(3), 31.